Dewan Sastera Mac 2006

DARIPADA EDITOR

Nilai Sastera Kebangsaan di Mata Khalayak Pelbagai Kaum

Bahasa menjadi alat untuk menyatakan idea, pemikiran, dan suara hati individu yang disampaikan dalam bentuk tulisan, ungkapan bicara, atau secara bermonolong dalam hati dan fikiran.  Dari segi prakonsepsinya, bahasa dalam teks mempunyai makna teras yang penting yang ditafsirkan dari segi luarannya.  Namun begitu, bagi teks yang baik, bahasanya bukan sahaja mempunyai makna teras yang jelas, tetapi mempunyai makna berlapis yang ditafsirkan hasil daripada pelbagai teori kritikan.
  Pembacaan yang menemukan “permukaan” dan “kedalaman” makna, hanya ditemukan dalam teks sastera kreatif.  Maka, tidak hairanlah ketika zaman penjajahan di Tanah Melayu, hanya melalui karya sastera kreatif, seperti cerpen, puisi dan drama, semangat antipenjajah dapat disalurkan kepada masyarakat.  Hal ini adalah kerana beberapa “mesej besar” dapat diselindung melalui “mainan bahasa”.
   Begitulah besarnya peranan bahasa yang ada kalanya bagai perumpamaan lebih tajam daripada pedang, lebih bisa daripada racun.  Lantaran besarnya kesan dan pengaruh bahasa, maka bahasa dilihat sebagai jambatan penyatuan, apatah lagi di Malaysia, masyarakatnya terdiri daripada pelbagai kaum – Melayu, Cina, dan India – yang mewarisi bahasa ibunda masing-masing.  Maka, bahasa Melayu dijadikan bahasa kebangsaan.  Dengan hal itu, semua kaum melahirkan idea, pemikiran, dan perasaan mereka secara bebas dan terhormat dalam pelbagai bentuk; satu daripadanya melalui penulisan kreatif.  Bagi memahami tuntutan hati, gejolak perasaan, mahupun harapan setiap kaum ini, perlulah ditafsirkan melalui karya mereka yang ditulis dalam satu bahasa yang difahami oleh semua kaum, iaitu bahasa kebangsaan.
   Kebanyakan teks sastera akan mendedahkan “kebenaran” yang terkandung dalam kisahnya hanya menerusi makna yang tersembunyi di bawah permukaannya.  Dengan hal demikian, kesusasteraan merupakan bidang penting dalam pembentukan sebuah negara yang aman dan berdaulat.  Dewan Sastera meninjau kembali keberkesanan konsep Sastera Kebangsaan dari sudut perpaduan kaum dan berusaha menyelusup hati kaum bukan Melayu bagi melihat harapan mereka terhadap dasar ini.  Semuanya akan terjawab dalam Dewan Sastera Mac 2006.

Rozninah Abd. Azib

FOKUS  

Sastera Kebangsaan dan Perpaduan Nasional?

Oleh Chew Fong Peng

Setelah Malaysia mencapai kemerdekaan, pengkaji sastera memulakan usaha untuk mewujudkan sastera kebangsaan, melalui Persidangan Penulis-penulis Malaya yang diadakan di Singapura, pada 1962.  Perwakilan bahagian bahasa Melayu mengulas definisinya sebagai, segala kesusasteraan yang dihasilkan dalam bahasa Melayu; manakala bahagian Cina dan Tamil pula menyuarakan pendapat bahawa sastera Malaya menggambarkan kehidupan masyarakat Malaya dan ditulis dalam bahasa-bahasa yang digunakan di Malaya (Laporan Persidangan Penulis-penulis Malaya 1962: 26 & 29).  Kedua-dua pendapat yang berbeza ini telah membuka jalan untuk mencapai kata sepakat tentang definisi sastera kebangsaan.
  Memasuki dekad 1970-an, perjuangan itu menjadi lebih bermakna, apabila pentakrifan sastera kebangsaan dibincangkan menerusi Kongres Kebudayaan Kebangsaan, yang diadakan di Universiti Malaya (UM), pada bulan Ogos, 1971.  Kongres tersebut telah merumuskan bahawa sastera kebangsaan ialah karya yang ditulis dalam bahasa Melayu memandangkan bahasa Melayu itu adalah bahasa kebangsaan Malaysia.
  Tidak lama kemudian, konsep sastera kebangsaan mula hebat diperkatakan oleh tokoh sastera di Malaysia.  Antara sarjana yang penting membincangkan hal itu termasuklah Mohd. Taib Osman dan Ismail Hussein.  Menurut Mohd. Taib Osman (1971: 33), ukuran bagi menentukan kesusasteraan kebangsaan ialah kesusasteraan yang dapat melampaui batas golongan dan daerah serta diterima oleh setiap orang Malaysia sebagai kesusasteraan sendiri.  
   Dalam hal ini, hanya sastera Melayu dapat memberikan kesedaran kebersamaan rakyat Malaysia pada peringkat kenegaraan dan perpaduan, kerana bahasa Melayu difahami oleh semua warganegara, sedangkan bahasa-bahasa yang lain hanya difahami oleh suku-suku kaum tertentu sahaja.  Maka, ia tidak sesuai dijadikan sastera kebangsaan, kemudiannya sastera dalam bahasa bukan Melayu digelar Sastera Sukuan, Ismail Hussein (1971: 32).
   Daripada prinsip tersebut, Syed Mohamed Naguib al-Attas membuat rumusan bahawa, kesusasteraan kebangsaan merupakan hasil kesusasteraan rakyat Malaysia yang ditulis dalam bahasa kebangsaan dan penulisnya terdiri daripada warganegara Malaysia. (Hamzah Hamdani 1988: 23).  Konsep itu telah diterima secara umum walaupun mendapat tentangan daripada segelintir masyarakat bukan Melayu.  Malah, “Kongres Kebudayaan Rumpun Melayu” yang diadakan pada 10 hingga 13 September, 2004 di Johor Baru, terus memperkasa Dasar Kebudayaan Kebangsaan yang merangkumi sastera kebangsaan.
   Sastera kebangsaan dirumuskan sebagai karya yang membicarakan persoalan nasional dengan menyangkut isu kenegaraan, kesetiaan, patriotisme, bahasa, dan budaya.  Dengan kata lain, sastera kebangsaan membawa cerita tentang orang, masyarakat, dan kebudayaan Malaysia.  Karya itu mestilah memperlihatkan kehidupan lahir batin dan latar belakang, orang di Malaysia tanpa menolak cerita kehidupan penduduk Malaysia di luar negara.
   Salah satu daripada isu sosiobudaya yang tidak kurang penting untuk diungkap dalam sastera kebangsaan ialah perpaduan nasional yang menjadi sebahagian daripada topik, isu, dan persoalan utama.  Hal ini adalah kerana perpaduan itu membabitkan hubungan kaum, persefahaman, toleransi, dan pembinaan rasa muhibah rakyat.
  Pada tahun 2003 saya membuat kajian dan analisis tentang perpaduan nasional dari perspektif sosiologi dengan mengaplikasikan teori Weiner.  Kajian ini tertumpu terhadap hubungan antara teks dengan khalayak pembaca secara empirikal.  Kajian ini memberikan tumpuan kepada 83 buah cerpen yang bertemakan hubungan antara kaum dengan perpaduan, hasil karya Sasterawan Negara, pemenang sayembara cerpen Kementerian Perpaduan dan Pembangunan Masyarakat, cerpen peraduan ESSO-GAPENA, Dewan Bahasa dan Pustaka, Public Bank-Utusan Melayu, Hadiah Pemenang Sastera 1970-an, dan Hadiah ...

 untuk Pertanyaan